Μπάμπης Λέγγας,
ΤΡΕΙΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑΣ
Ψάλλης, Σταυριανόπουλος, Γανιάρης
Κλείνει ένας χρόνος που έφυγαν τρεις σπουδαίες μορφές της νέας ελληνικής βιβλιοδεσίας: ο Φαίδων Ψάλλης (2005), ο Κώστας Σταυριανόπουλος (2005) και ο Ανδρέας Γανιάρης(†23 Ιαν. 2006). Ο καθένας τους σημάδεψε με το δικό του τρόπο την εξέλιξη της τέχνης στην Ελλάδα μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Ψάλλης ως βιβλιοδέτης, ο Σταυριανόπουλος ως τεχνίτης και ο Γανιάρης ως εικαστικός βιβλιοδέτης.
Ενώ ο Σταυριανόπουλος απέκτησε και διατήρησε μια δική του θέση στο χώρο της νεοελληνικής βιβλιοδεσίας ως εξαίρετος τεχνίτης χρυσώματος των βιβλίων, ο Ψάλλης έδρασε στο πλαίσιο της παράδοσης της τέχνης από το 19ο αιώνα, που έφερε φανερά τα σημεία της γαλλικής επίδρασης, με κυριότερο εκπρόσωπό της στο Μεσοπόλεμο τον πολύ Γεώργιο Μίνω. Δημιούργησε κυρίως βιβλία χρηστικά αλλά διακοσμημένα, βιβλία βιβλιοθήκης, με ευαισθησία κι εκλεπτυσμένο γούστο. Την ίδια χρονική περίοδο, ο Ανδρέας Γανιάρης «εισάγει» την εικαστική βιβλιοδεσία, δηλαδή τη βιβλιοδεσία ως μοναδικό εικαστικό έργο, στο οποίο αποτυπώνεται η ανάγνωση του περιεχομένου και η εικαστική του απόδοση από το βιβλιοδέτη, κι έγινε αμέσως αποδεκτός, από τα μέσα της δεκαετίας του 1950, με ενθουσιασμό από τον πνευματικό κόσμο. Ο ίδιος την αποκαλούσε βιβλιοδεσία τέχνης, αποδίδοντας το reliure d’ art, την τάση δηλαδή στη βιβλιοδεσία που εμφανίστηκε στη Γαλλία στα τέλη του 19ου αιώνα κι έπαιξε ρόλο στο κίνημα του Μοντερνισμού, αφού πρωταγωνιστές του όπως ο Paul Klee και άλλοι πειραματίστηκαν με τη βιβλιοδεσία ως εκφραστικό μέσο.
Για την Ελλάδα, ο Γανιάρης υπήρξε ο κυριότερος εκπρόσωπος του ρεύματος, συνδέοντάς το με τους προβληματισμούς της γενιάς του ’30 και χρησιμοποιώντας μοτίβα και μορφές που παραπέμπουν στη διαχρονικότητα του ελληνισμού. Την ίδια αυτή προσέγγιση στη βιβλιοδεσία υιοθέτησαν και οι Γιώργος Αβαγιανός (ο οποίος άλλωστε υπήρξε μαθητής του Γανιάρη και έφυγε το 1998) και Τάκης Κορκολής. Σήμερα, η ίδια τάση συνεχίζεται, με διεθνείς διακρίσεις από τους μαθητές της Σχολής Βιβλιοδεσίας που ίδρυσε ο Γανιάρης το 1986 στο πλαίσιο του ΕΟΜΜΕΧ, με τη συνεργασία του ζωγράφου και χαράκτη Γιώργου Βαρλάμου και της κόρης του Φρόσως. Η προσφορά του αυτή μπορεί να θεωρηθεί εξίσου σημαντική με το έργο του. Η Σχολή λειτούργησε περίπου δέκα χρόνια. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι τα εργαστήρια και των τριών συνεχίζουν να λειτουργούν έως σήμερα από τα παιδιά τους.
Κώστας Σταυριανόπουλος
Ο Κώστας Σταυριανόπουλος έγινε γνωστός για την τεχνική αρτιότητα των χρυσωμάτων του, δηλαδή για τη διακόσμηση των δεμένων βιβλίων με τη χρήση κυρίως της χρυσοτυπικής ή έγκαυστης τεχνικής. Γεννήθηκε το 1933 κι έμεινε από τεσσάρων ετών ορφανός από πατέρα. Οι δύσκολες οικονομικές συνθήκες τον ανάγκασαν να σταματήσει το σχολείο στις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου και ν’ ασχοληθεί με ό,τι δουλειά μπορούσε τότε να κάνει ένα δωδεκάχρονο παιδί. Η πορεία του δίνει μια πιστή εικόνα του τι ήταν ο τεχνίτης βιβλιοδέτης την εποχή εκείνη. Αρχικά δούλεψε ως γραμμογράφος σε κάποιο από τα εργοστάσια που υπήρχαν τότε στην οδό Γερανίου, στο κέντρο της Αθήνας. Η δουλειά αυτή του έδωσε την ευκαιρία να μαθητεύσει επί δέκα χρόνια κοντά στον κορυφαίο χρυσωτή χειρός Ανδρέα Κοκκινάκη. Στη συνέχεια δούλεψε στο εργοστάσιο του εκδότη Ζαχαρόπουλου. Το 1963 ανοίγει το δικό του εργαστήριο στην Αραχώβης και Ασκληπιού, όπου δούλεψε 30 χρόνια. Πελάτες του ήταν οι βιβλιοδέτες της Αθήνας αλλά και βιβλιόφιλοι που του εμπιστευόντουσαν τα βιβλία τους για τους τίτλους ή για τη διακόσμηση. Το 1988 το εργαστήριο μεταφέρθηκε στην οδό Μαυρομιχάλη, όπου λειτουργεί έως σήμερα.
Ο χρυσωτής Κώστας Σταυριανόπουλος
Φαίδων Ψάλλης
Αντίθετα από τον Σταυριανόπουλο, ο Ψάλλης, όπως και ο Γανιάρης, προέρχεται από οικογένεια που σχετίζεται με το βιβλίο. Ο Ψάλλης, γεννημένος το 1929, ήρθε σε επαφή με τη βιβλιοδεσία από τα μικρά του χρόνια, στο βιβλιοδετείο του πατέρα του, όπου μάθαινε και βοηθούσε. Ο πατέρας του, Νικόλαος Ψάλλης, είχε δουλέψει πολλά χρόνια στο Παρίσι ως αρχιμάστορας βιβλιοδετείου, πριν επιστρέψει στην Αθήνα κι ανοίξει το δικό του εργαστήριο, στην οδό Ιπποκράτους, το 1925. Πατέρας και γιος δουλεύουν μαζί μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1950 στην οδό Σόλωνος 94. Το 1972 ο Φαίδων Ψάλλης μετακομίζει στην οδό Σίνα, όπου στεγάζεται το εργαστήριό του μέχρι σήμερα. Δούλεψε καινούργιες βιβλιοδεσίες αλλά και επαναβιβλιοδετήσεις μιας ευρύτατης ποικιλίας βιβλίων της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, της Βιβλιοθήκης της Βουλής, της Εθνικής Πινακοθήκης, του Μουσείου Μπενάκη κ.ά., αλλά και εκλεκτών προσωπικοτήτων της πολιτικής, των γραμμάτων και των τεχνών. ΔΕΙΤΕ ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΕΣ ΤΟΥ ΦΑΙΔΩΝΑ ΨΑΛΛΗ (πατήστε εδώ)
Ο βιβλιοδέτης Φαίδων Ψάλλης
Ανδρέας Γανιάρης
Ο Ανδρέας Γανιάρης γεννήθηκε το 1926 στην Αθήνα. Γονείς του ήταν ο ποιητής και εκδότης Χρυσόστομος Γανιάρης και η Ευφημία Γανιάρη, η οποία πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ασχολήθηκε επαγγελματικά με τη βιβλιοδεσία, συμμετέχοντας στις πρωτοποριακές πνευματικές αναζητήσεις της εποχής. Τα παιδιά της οικογένειας, ο Ανδρέας και η Ανθούλα, ακολουθούν τα βήματα της μητέρας τους και ασχολούνται με τη βιβλιοδεσία.
Ο Ανδρέας σπουδάζει αρχικά Πολιτικές και Οικονομικές Επιστήμες και από το 1954 αφοσιώνεται στη βιβλιοδεσία, ιδρύοντας με την αδελφή του τη «Βιβλιοφιλική γωνιά» στη Βουκουρεστίου 16. Από πολύ νωρίς οργανώνουν εκθέσεις και συμμετέχουν σε διεθνείς διαγωνισμούς. Το 1971 απονέμεται στον Ανδρέα αργυρό μετάλλιο στον Παγκόσμιο Διαγωνισμό Βιβλιοδεσίας Τέχνης στην Ασκόνα της Ελβετίας. Ήδη από τη δεκαετία του 1960 δημοσιεύει μαχητικά άρθρα σε περιοδικά, για την βιβλιοδεσία ως τέχνη, και έκφραση ενός προσωπικού δημιουργού. Το 1983 κυκλοφορεί από τον ΕΟΜΜΕΧ το πρώτο του βιβλίο, σε συνεργασία με την κόρη του Φρόσω, «Βιβλιοδεσία. Τέχνη και Τεχνική». Το 1997, ενώ έχει εκδοθεί ένα βιβλίο με αφηγήματα για την προσωπική του σχέση με την τέχνη της βιβλιοδεσίας, κυκλοφορούν συγκεντρωτικά, σε έναν τόμο με τίτλο «Βιβλιοδεσία Γανιάρη», οι σημαντικότερες βιβλιοδεσίες της οικογένειας Γανιάρη: Ευφημίας, Ανθούλας, Ανδρέα και Φρόσως. (Οι βιβλιοδεσίες αυτές θα πρέπει να μελετηθούν στο ευρύτερο πλαίσιο των εφαρμοσμένων τεχνών στην Ελλάδα στα χρόνια αυτά, παράλληλα, για παράδειγμα, με τις δημιουργίες της Μαρουλίνας.) ΔΕΙΤΕ ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΕΣ ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΓΑΝΙΑΡΗ ΚΑΙ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΦΙΛΙΚΗΣ ΓΩΝΙΑΣ (πατήστε εδώ)
Ο Ανδρέας σπουδάζει αρχικά Πολιτικές και Οικονομικές Επιστήμες και από το 1954 αφοσιώνεται στη βιβλιοδεσία, ιδρύοντας με την αδελφή του τη «Βιβλιοφιλική γωνιά» στη Βουκουρεστίου 16. Από πολύ νωρίς οργανώνουν εκθέσεις και συμμετέχουν σε διεθνείς διαγωνισμούς. Το 1971 απονέμεται στον Ανδρέα αργυρό μετάλλιο στον Παγκόσμιο Διαγωνισμό Βιβλιοδεσίας Τέχνης στην Ασκόνα της Ελβετίας. Ήδη από τη δεκαετία του 1960 δημοσιεύει μαχητικά άρθρα σε περιοδικά, για την βιβλιοδεσία ως τέχνη, και έκφραση ενός προσωπικού δημιουργού. Το 1983 κυκλοφορεί από τον ΕΟΜΜΕΧ το πρώτο του βιβλίο, σε συνεργασία με την κόρη του Φρόσω, «Βιβλιοδεσία. Τέχνη και Τεχνική». Το 1997, ενώ έχει εκδοθεί ένα βιβλίο με αφηγήματα για την προσωπική του σχέση με την τέχνη της βιβλιοδεσίας, κυκλοφορούν συγκεντρωτικά, σε έναν τόμο με τίτλο «Βιβλιοδεσία Γανιάρη», οι σημαντικότερες βιβλιοδεσίες της οικογένειας Γανιάρη: Ευφημίας, Ανθούλας, Ανδρέα και Φρόσως. (Οι βιβλιοδεσίες αυτές θα πρέπει να μελετηθούν στο ευρύτερο πλαίσιο των εφαρμοσμένων τεχνών στην Ελλάδα στα χρόνια αυτά, παράλληλα, για παράδειγμα, με τις δημιουργίες της Μαρουλίνας.) ΔΕΙΤΕ ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΕΣ ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΓΑΝΙΑΡΗ ΚΑΙ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΦΙΛΙΚΗΣ ΓΩΝΙΑΣ (πατήστε εδώ)
Ο Ανδρέας Γανιάρης στη Χίο το 2000
Πάνω από μισό αιώνα, ο Ψάλλης, ο Σταυριανόπουλος, ο Γανιάρης και πολύ λίγοι ακόμη συνάδελφοί τους, σε μια εποχή παρακμής και έκπτωσης της τέχνης, διατήρησαν ζωντανή την υψηλή παράδοση της νεοελληνικής βιβλιοδεσίας, που γεννήθηκε στα μέσα του 18ου αιώνα, στο πλαίσιο του Διαφωτισμού. Η αξιοποίηση της τέχνης σήμερα, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού προγράμματος «Σύγχρονες Εφαρμογές Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Βιβλιοδεσίας», που υλοποιείται από το Βυζαντινό Μουσείο, το Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, την Ελληνική Εταιρεία Βιβλιοδεσίας και τις Εκδόσεις του Φοίνικα, οφείλει πολλά σ’ αυτές τις τρεις αντιπροσωπευτικές μορφές της νεοελληνικής βιβλιοδεσίας.
31.1.2007
